23. lutego, na kolejnym spotkaniu otwartego seminarium, referat zatytułowany: „Między siłą globalnych procesów a lokalną tradycją: polska nauka oraz szkolnictwo wyższe w okresie dynamicznych przeobrażeń” wygłosi dr hab. Dominik Antonowicz, kierownik Zakładu Socjologii Nauki UMK, badacz instytucji akademickich i polityk publicznych w zakresie nauki i szkolnictwa wyższego (bio i wybrane publikacje). Dyskusję rozpocznie koreferat dr hab. Tomasza Zaryckiego, dyrektora Instytutu Studiów Społecznych UW. Seminarium rozpocznie się tradycyjnie o godzinie 13:00 w sali seminaryjnej ISP PAN (Polna 18/20). Serdecznie zapraszamy wszystkich zainteresowanych.
Wprowadzenie: Przedmiotem referatu będzie szkolnictwo wyższe, a dokładnie próba uchwycenia logiki zachodzących zmian w polskim szkolnictwie wyższym widzianej na gruncie teorii neoinstytucjonalnej. Jednym z najważniejszych zamierzeń tego referatu jest próba odpowiedzi na pytanie, w jakim stopniu polityka wobec szkolnictwa wyższego jest prowadzona autonomicznie przez nowoczesne państwa narodowe, a w jakim stopniu (realnie) na jej kształt wpływają idee, trendy oraz koncepcje przemieszczające się w przestrzeni transnarodowej, które rządy państw narodowych jedynie implementują (czy też adaptują) do lokalnego kontekstu instytucjonalnego. Referat będzie podzielony na trzy zasadnicze części, które w moim zamyśle mają tworzyć spójną całość.
W pierwszej części postaram się pokazać użyteczność teorii instytucjonalnej do analizy szkolnictwa wyższego jako pola badań, w ramach którego zachodzą dynamiczne przemiany ideowe oraz organizacyjne. Nawiąże do klasycznych koncepcji społeczeństwa światowego (Meyer i in., 1997) czy przemieszczających się w przestrzeni transnarodowej idei (por. Czarniawska, Sevón, 2009) jako swoistych kół zamachowych przeobrażeń w szkolnictwie wyższym, które powodują, że narodowe systemy (w tym polski) stopniowo zmierzają w kierunku strukturalnej konwergencji.
W drugiej części postaram się pokazać specyfikę szkolnictwa wyższego jako pola silnie zinstytucjonalizowanego, którego funkcjonowanie oparte jest na trwale zakorzenionych wzorach organizacyjnych, rozbudowanej tradycji akademickiej oraz wysokim autorytecie środowiskowym. Wyjątkowy charakter szkolnictwa wyższego łączy siłę transnarodowych współzależności oraz (przynajmniej w Europie) wbudowaną specyfikę narodową, w której mity akademickie, historia czy wreszcie środowiskowe doświadczenie tworzą ramy interpretacyjne, poprzez które są postrzegane, a co ważniejsze – również interpretowane współczesne procesy i polityczne inicjatywy. W środowisku naukowym doświadczenie historyczne tworzy ramy interpretacyjne dla zdarzeń współczesnych, bez znajomości których łatwo o pomyłkę.
W ostatniej części uwaga zostanie skupiona na polskiej polityce wobec nauki i szkolnictwa wyższego prowadzonej od 1990 roku. W mojej ocenie stanowi ona doskonałe laboratorium do analiz, bowiem po dłuższym okresie izolacji została wystawiona na działanie procesów globalnych, przez dekady kształtujących systemy krajów Europy Zachodniej. Mam poczucie, że przemiany w polskim szkolnictwie wyższym to jeden z najciekawszych, choć nadal nie w pełni zbadanych fenomenów, a studia nad nimi wymagają nie tylko spojrzenia z poziomu mikro i mezo, ale również makrosocjologicznych analiz, które będą ukierunkowane na analizę relacji wpływu globalnego porządku na szkolnictwo wyższe.
W przypadku Polski ścieranie się tych dwóch porządków – globalnego i lokalnego – stało się integralnym elementem procesu transformacji i przejawia się w niemal wszystkich jego aspektach. Z uwagi na to przyjęcie neoinstytucjonalnej perspektywy stwarza nadzieję na lepsze niż dotychczas poznanie mechanizmów adaptacji globalnych trendów politycznych oraz innowacji organizacyjnych do lokalnych uwarunkowań instytucjonalnych – to bowiem, według neoinstytucjonalistów, jest motorem przemian w szkolnictwie wyższym.
